Helsing frå Esther i Nairobi

Esther

Bilder og nokre ord frå Esther Nzuki i Nairobi. Artemisia Annua (A3) er ein viktig medisinplante. I Afrika legger dei ned mykje arbeid for å få desse plantane til å overleve i periodar med ekstrem tørke. Så òg med matplantane dei dyrkar.


Esther har berre ein liten provisorisk telefon som vi kommuniserer via. Bilda ho sender tek ho med lånt telefon. Så anledning til samtalar er begrensa og kommentarar blir korte. Eg skal legge ut meir info etterkvart, der ho har meir å fortelje.

Esther - with all the beauty a friend can hold <3 

Pictures from Nairobi. How we save artemisia in this dry season using bottles. We are striving to keep them alive.

Flasker med vatn for å hindre uttørking av røtene på artemisia. Dei strevar hardt for å få denne viktige medisinplanten til å overleve i periodar med tørke.

Use of mosquito nets to prevent pests:

Bruk av myggnetting for å avverge angrep av skadedyr på plantane

Bruk av myggnetting for å avverge angrep av skadedyr på plantane

Mulch to protect from direct sunlight and loss of water:

For å unngå væsketap samt direkte sollys mot området rundt planterøtene: bioklipp rundt stiklingar. 

For å unngå væsketap samt direkte sollys mot området rundt planterøtene: bioklipp rundt stiklingar.

How manure is made here:

Slik lagar dei gjødsel

Slik lagar dei gjødsel

How we scare birds by using tapes and papers:

Bruk av papir og plast for å skreme fuglar vekk frå plantane

Kales this tall drying up:

Høge, avlingsrike kålplantar tørkar inn

Mulching  - Tomatoes

Tomatplantar med bioklipp

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

Esther & Grandma <3

Gurkemeie - medisin og krydder. Slik dyrker du den selv

Gurkemeie

Gurkemeie er en flerårig urt som har blitt brukt i tradisjonell medisin i årtusener, forebyggende og behandlende for et bredt spekter av sykdommer og plager.

I utseende minner gurkemeie-rhizomet om en miniatyrvariant av ingefær (les mer om ingefær her).
Arten sies å opprinnelig komme fra India, men den eksisterer ikke lenger viltvoksende. 

 Ved siden av å bli brukt som et kosmetisk og billigere alternativ til safran for å få lussekattene gule, har gurkemeie verdifulle egenskaper. Det er gjort mange forskningsstudier på det medisinske potensialet til gurkemeie ifht å forebygge og behandle kreft, hjerte-/karsykdommer, hjerneslag, sykdommer i mage-/tarmsystem, luftveissykdommer, demenslidelser, m.fl.

Gurkemeie er en flerårig urt.
Vi benytter det underjordiske rhizomet/rotstokken. 

Med sine immunstimulerende og sykdomsforebyggende egenskaper er der mange fordeler ved å inkludere gurkemeie i kostholdet. Butikk-krydderglassvarianten hevdes å ha lavere grad av virkestoffer enn den ferske rotstokken, så bruk fortrinnsvis sistnevnte.

Gurkemeie inneholder bl.a det aktive virkestoffet curcumin, som er et av de kraftigste betennelsesdempende naturlige virkestoffer vi kjenner til. Curcumin angriper betennelser i flere ledd i inflammasjonsprosessen og kan med det både forebygge og lindre muskelsmerter og betennelse i muskulatur og ledd og gurkemeie er derfor ideell ved revmatiske lidelser.

Biotilgjengeligheien (kroppen sine muligheter til å ta opp virkestoffet) til curcumin er begrenset, men ved samtidig inntak av pepper og fett i en eller annen form (f.eks svart pepper og kokosolje) samtidig med gurkemeie, øker man kroppens evne til å ta opp og nyttiggjøre seg curcumin.



^^^^^^^^^^^^^^

Gurkemeie kan virke forebyggende og behandlende på en rekke områder:

"The activities of turmeric include antibacterial, antiviral, anti-inflammatory, antitumor, antioxidant, antiseptic, cardioprotective, hepatoprotective, nephroprotective, radioprotective, and digestive activities. Phytochemical analysis of turmeric has revealed a large number of compounds, including curcumin, volatile oil, and curcuminoids, which have been found to have potent pharmacological properties."


( PubMed 13.9  - https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK92752/)
 
Norsk: Gurkemeie har egenskaper som omfavner blant annet: antibakteriell, antiviral, antiinflammatorisk, antitumor, antioksidant, antiseptisk. Gurkemeie inneholder aktive komponenter som virker gunstig for hjerte-/kar, lever, nyrer og fordøyelsessystem og som virker beskyttende på celler utsatt for stråling.
Fytokjemiske analyser av gurkemeie har avdekket et stort antall forbindelser, bl.a curcumin, flyktige oljer og curcuminoider som viser seg å ha potente farmakologiske egenskaper.)

Gurkemeie og forskning: 

Kreft

Forskningsstudier presenterer analyser av de forskjellige måtene curcumin gir beskyttende effekt mot kreft, eksempelvis i mage-/tarmsystem, urinveier, luftveier, gynekologisk, hematologisk, skjoldbruskkjertel, hjerne, bryst og bein. Curcumin virker ved å hemme cellesignal-'pathways' på mange nivåer, og binder seg direkte og indirekte til molekylære mål i tillegg til transkripsjonsfaktorer.

HPV og livmorhalskreft

Curcumin har anticancer-effekt og har ifølge forskningsrapporter selektivt høyere cytotoksisk aktivitet mot livmorhalskreftceller infisert med høyrisiko-papillomavirus (i særdeleshet HPV 16 og 18) sammenlignet med ikke-HPV-infiserte celler. Forskning viser at curcumin undertrykker kreftcellevekst i livmorhals. Allerede 6 timer etter behandling kan det påvises hemmet transkripsjon av HPV 16 E6/E7 og i tillegg at curcumin understøtter/gjenoppretter tumorsuppressorer.


Konklusjonen er at curcumin endrer HPV-molekyler i cervicale kreftceller, og kan være effektivt kjemopreventivt og terapeutisk i behandling og forbygging av livmorhalskreft. Ytterligere forskning pågår.

Effekt på hjerneslag, revmatisme, nervesystem, luftveisinfeksjoner, diabetes: 

Olje og oleoresin av gurkemeie: 

- Gurkemeie har medisinske egenskaper på grunnlag av flere komponenter, og en av de viktigste av disse er den eteriske oljen som kan utvinnes av planten. Studier viser antiviral effekt i luftveien ved bruk av oljespray av gurkemeie: parainfluenzavirus I og III, respiratorisk syncytialt virus og adenovirus 3 og 7 ble svakt hemmet mens parainfluenzavirus II ble betydelig inhibert av gurkemeie oljespray. (Huang et al.2007)


- Curcumin oljespray er effektiv for å løse slim, forebygge mot astma samt lindre hoste. (Li et al.1998)


- Annet studie viste at curcuminolje med sin antioksidantaktivitet har nevrobeskyttende egenskap. Studiet konkluderte med at curcumin bedrer ischemi-induserte nevrologiske funksjonsproblemer samt infarkt- og ødemvolum hos rotter. Den nedregulerte også infarkt-induserte komponenter som produseres ved ischemisk skade - dette sammenfalt med økt overlevelsesrate av nevroner (Dohare et al. 2008)


- Videre viste curcuminolje å generelt forsinke nevrondød. Konklusjon av studie er at curcuminolje er et lovende middel for behandling av ikke bare hjerneslag, men også for andre forstyrrelser assosiert med oksidativt stress (Rathore et al.2008)


- Forskning viser at curcumin kan ha profylaktisk og terapeutisk effekt på Alzheimer, Parkinson, Huntington's / demenslidelser
(https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2781139/)


- Ytterlige studier viser at inntak av gurkemeie oleoresin og eterisk olje hemmer utviklingen av økt blodsukker og abdominal fettmasse i overvektige, diabetiske rotter (Honda et al. 2006).


- Som insekt-myggmiddel er oljen også effektiv; den virker frastøtende på både dag- og nattbitende mygg (Tawatsin et al.2001)

Revmatisme

Curcumin har kraftig antioksidanteffekt. Dyreforsøk konkluderer med at curcumin kan være effektiv ved inflammatoriske og degenerative tilstander som leddgikt/artritt o.a revmatiske lidelser (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4928023/)

Gurkemeie ved graviditet

Der er ikke oppgitt kontraindikasjoner vedr inntak av gurkemeie ved svangerskap eller amming. 

Kontraindikasjoner/bivirkninger

Gurkemeie har blitt brukt som krydder, medisin og husholdningsremedie i årtusener og hittil har ingen menneske- eller dyrestudier oppdaget toksisk effekt ved bruk av gurkemeie, selv ved svært høye doser (Lao et al.2006). USA Food and Drug Administration (FDA) har gjennomført egne studier med gurkemeie og publisert en 300-siders artikkel der de erklærer gurkemeie/curcumin som GRAS (generelt ansett som trygt).

I fase I-studie i Taiwan ble curcumin rapportert å være godt tolerert hos pasienter med forstadier til kreft eller ikke-invasiv kreft. Det ble administrert doser opp til 8 g/dag.


I et klinisk studie i Storbritannia ble det rapportert at dosevariabler på 0,45-3,6 g curcumin/dag i 4 måneder ble generelt godt tolerert av pasienter med avansert colorektal kreft.

Interaksjoner

In vitro-undersøkelser viser at curcumin hemmer blodplateaggregasjon og kan derfor medføre økt blødningstendens hos pasienter som tar antikoagulerende eller platehemmende medikamenter (f.eks warfarin, heparin, plavix, aspirin). Samme effekt gjør at curcumin kan virke forebyggende mot blodpropp.


I japansk studie viste terapeutisk dose curcumin (2 g) å øke plasmakonsentrasjon av anti-revmatisk sulfasalazin (Salazopyrin, Azulfidine). Ved samtidig inntak bør man derfor overvåke plasmakonsentrasjon av medikamenter for evt å redusere dosering.



^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

Dyrk gurkemeie selv - slik gjør du det:

Jeg dyrker mitt eget uendelige forråd av gurkemeie - det kan du også enkelt gjøre.

Fremgangsmåten er som ved dyrking av ingefær. Liten repetisjon:

1. Kjøp økologisk gurkemeierot på butikken. Ta den ferskeste og fineste du finner, helst med små grønne "øyne", som er antydninger til spiring. 

2. Plassèr gurkemeieroten i vann i ca 1 døgn, for å trekke ut eventuelle vekstinhibitorer el sprøytemidler som kan ha kommet til, til tross for at den skal vere økologisk. Deretter kan du enten:
a) plassere gurkemeieroten direkte i beholder med naturlig, næringsrik jord tilsatt økologisk gjødsling, eller:

b) du kan legge den i en skål inntil du ser at den danner røtter og spirer, og deretter plassere den i beholder med jord. 

Røtter ned, "øyne" opp.

Sørg for at det er god drenering i krukken/beholderen du bruker. Om røttene blir stående i udrenerbart vann vil de komme til å råtne.

3. Hold jorda fuktig inntil du ser spiring, deretter kan du la den tørke lett ut mellom hver gang du vanner.

Deretter er det bare å glede deg til å kunne begynne å høste helsebringende gurkemeie av din egendyrkede plante. :-) 

^^^^^^^^

Planten tåler ikke frost, så det beste er å dyrke i vid potte innendørs og evt plassere den ut i sommerhalvåret etter siste fare for frost. Til forskjell fra ingefær så trives gurkemeieplanten best i direkte eller indirekte sollys, men klarer seg også fint i delvvis skygge. Den er enkel og å få til - man trenger ikke grønne fingre for å dyrke evig tilgang til gurkemeie.

Fra planten har etablert seg tar det 6-10 måneder før rhizomet/rotstokken har vokst seg stor nok til at du kan begynne å høste små biter når som helst du måtte ønske det. Grav forsiktig i jorda fra kanten av krukken, skjær av det du trenger og dekk rotstokken med jord igjen - tilliks med fremgansmåten for høsting av ingefær. Når gurkemeieplanten begynner å gi deg avling, stopper den aldri! :-)

Noen av mine gurkemeieplanter. De fikk 
for små potter å vokse i da de først ble 
plantet, så nå skal de omplantes til
vide krukker med plass til å utvikle seg fritt.

^^^^^^^^^^^^^^^^^^

"Although modern medicine has been routinely used in treatment of various diseases, it is less than 100 years old. Traditional medicine, in comparison, has served mankind for thousands of years, is quite safe and effective. The mechanism or the scientific basis of traditional medicine, however, is less well understood."

(PubMed 13.6 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK92752/ )

Oversatt til norsk: "Selv om moderne medisin har blitt rutinemessig brukt i behandling av ulike sykdommer, er den mindre enn 100 år gammel. Tradisjonell medisin, til sammenligning, har tjent menneskeheten i tusenvis av år og er ganske sikker og effektiv. Mekanismene og vitenskapelige forklaringer på tradisjonell medisin er forøvrig lite utredet."

Om du ønsker mer informasjon vedr gurkemeie kan du finne det på f.eks Urtekilden

^^^^^^^^^^^^^^^^

Med ønsker om god helse - lykke til med gurkemeiedyrking! :-)

- Tanja.

^^^^^^^^^^^^^^^^

Kilder:


https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21061268


https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2781139/


https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK92752/


https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16526022


https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23303705

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2758121/

Øl gjennom historia - gammal fermenteringskunst

"Ingen kan erklæres umyndig så lenge han har sitt vett, er hestefør og ølfør!"

- Gulatingslova -

Ølbryggjing er ein av dei første kjende biologiske fermenteringsprosessane som mennesket byrja praktisere. Kjemiske testar av gamle krukker indikerer at øl vart produsert i det som idag er Iran, allereie for rundt 7 000 år sidan.
Øl var viktig for alle sivilisasjonane i antikkens Egypt. Moderne antropologar har hevda at "Øl var drivkrafta som førte til at nomadane vart landsbyboarar. Det var apetitten på råstoff til øl som resulterte i korndyrking, permanente busetnader og jordbruk."
Det første ølet var framstilt av knust og gjæra brød, ofte smakssett med honning og urter. Det var ei grautaktig masse ("kaltwusa") som vart drukke med sugerør for å unngå botnfallet.

Der dyrking av druer til vin ikkje lot seg gjere, var øl den vanlegaste drikken i Nord-og Aust-Europa i middelalderen. Vatnet var ofte forureina og dårleg på smak så både vaksne og born drakk difor gjerne øl til alle måltid og det vart forbunde med helse, sunnheit og velvære. I seinmiddelalderen var gjennomsnittskonsumet av øl i Europa på 1 - 1 1/2 liter pr person pr dag.

Klostra var dei som stod for ølbryggjing i Middelalderen, og øl var høgt verdsett av munkane både som tørstedrikk og som solid inntektskjelde til pengekassene i klostra.

Ingrediensar

Malt

Etterkvart som dyrkinga av korn spreidde seg, gjorde ølbryggjinga det òg. Dei første spor av øl i Norden stammar frå Egtvedtpikens grav, ei bronsealderjente som vart begravd i Danmark 1370 f.Kr. Med seg i grava hadde ho mellom anna ei krukke der det er funne spor av kveiteøl.
I Norge vart ølet i eldre tid bryggja av bygg eller havre, og smaksett med t.d bork. Dansk øl vart bryggja av pors og malurt, hadde svakt alkoholinnhald og smakte surt, i motsetning til det tyske ølet som var bryggja av malt og humle. Det var dyrare og hadde sødmefylt smak. 

Rug har òg blitt nytta til ølbryggjing (trakerane), og kveite blir brukt til -- ja nettopp, kveiteøl. I tillegg nyttar ein idag forskjellige typar caramalt for smak og farge.

Humle

Munkane sin kunnskap om urter hadde stor betydning for ølbrygginga. Før humla sine eigenskapar i samband med bryggjing vart oppdaga bryggja munkane på gruit, ei blanding av forskjellige urter. Desse urtene hadde imidlertid ikkje same konserverande eigenskap som humle har, så ølet måtte drikkast fort opp for ikkje å bli øydelagt. Allereie i 822 finner ein at ein karolingisk abbed har omtalt bruk av humle og dens eigenskapar i ølbryggjinga for forlenga haldbarheit, for bitterstoffkarakteristikk og smakssetjing.

I siste del av seinmiddelalderen var humling av øl begynt å bli så perfeksjonert at ølet kunne halde seg godt i minst eit halvt år - dette la grunnlaget for start av omfattande eksport av øl. Ved bryggjing av Indian Pale Ale, IPA, var humla av avgjerande betydning, då ølet nådde sitt mål og utsalsstad i India eit år etter avreise frå produksjonsstaden i England. For å redusere faren for eksplosjon, vart ølet lufta før den lange sjøreisa. Fersk smakte ølet overveldande bittert, men etter lang lagringstid og 2 gongar kryssing av ekvator, mildna smaken under reisa. Resultatet vart eit velsmakande og balansert øl, av mange karakterisert som "ein smak av kvitvin".

Humle er den dyraste ingrediensen i øl. Det er ho-planten sine blomar som blir nytta til øl, og der finst i dag rundt 40 humlesortar som kvar gjev sitt eige særskilde preg til øl. I Norge fekk denne ingrediensen sin plass i bryggjeritradisjonen i det 12.hundreåret.

Gjær

I si opprinning: naturleg fermentering av øl bestod i at tilfeldige gjærsporar fann rotfeste, formerte seg og sette i gong gjæringsprosessen som danna alkohol til ferdig øl. I denne prosessen kunne det skje at uønska organismar kom til og forårsaka surning av ølet. I 1857 vart tilsetjing av gjær oppdaga som eit velkome tilskot til fermenteringsprosessen. Gjærsetjing kunne frå den tid forhindre at ølet surna pga uønska mikroorganismar.

Ølbryggjing - ei lovpålagd kristenplikt

Det var i Norge ei kristenplikt å brygge øl, og det kunne resultere i strenge straffer om ein ikkje bryggja og/eller tok del i drikkegilder.

Prestane skulle òg drikke øl, og ølet skulle vere sterkt nok; det gav stor skam til den som hadde bryggja ølet dersom folk ikkje vart fulle.

Gulatingslova (frå før år 1000) la ned påbod om å bryggje øl til gudane ved vinter-og sommarsolkverv samt ved vår- og haustjamdøgn. Det var strenge straffer for dei som veik frå påbodet. I første omgong var bota på 3 øre, som tilsvarte verdien på ei halv ku. Dersom ein bonde heldt fram med å sjå vekk frå plikta til ølbryggjing auka straffa, og han kunne bli fråteken gard og grunn og dømd til landsfråvising om han unnlet å bryggje i tre år på rad. Regelen var då at biskopen fekk halve garden og kongen den andre halvdelen. Einaste måten å unnsleppe landsfråvising på var å gå til alters for å ta imot nattverd og bekjenne si kristne tru. Det blir påstått at Island vart befolka på denne måten.



Gulatingsloven:
”Enno ei ølgjerd har me lov å gjera, husbond og husfru like mykje malt kvar, etter vekt, og signe det jolenatti til takk frå Krist og Sankta Maria, til godt år og fred. Um so ikkje vert gjort, skal det bøtast tre merker til biskopen. Men um nokon sit soleis tre vintrar at han ikkje gjer ølgjerdene eller greider dei bøtene som me har lagt på for kristendomen vår, og han vert sannskyldig i det, då har han forbrote kvar penning av godset sitt. Det eig kongen vår halvt, men halvt biskopen. Um han ikkje vil det skal han fara ut or riket åt kongen vår”

Vikingar, romarar, grekarar, gallerar og trakerar

«Han var en vis mann som oppfant øl.»

- Platon -

Øl var viktig for alle kornproduserande sivilisasjonar i antikken. Frå Egypt vart ølbryggjekunsten vidareført til grekerane, som i sin tur lærte romarane å bryggje (romersk: cerevisia - etter Ceres, jordbruksgudinna, og vis=styrke)

Trakerane drakk òg øl, deira variant var basert på rug (Brutos el. Brytos)

Øl vart snart etter sin introduksjon den viktigaste drikken for nordeuropearane òg. I nørrøn tid, lenge før kristendommen vart introdusert, feira dei Juleblot. Denne feiringa var lagd til første fullmåne etter første nymåne etter vintersolkverv (omkring 12.januar) og varte i tre dagar til ende. Då skulle ein blote for gudane, drikke øl og leve godt. Medan dei drakk jol og kosa seg måtte dei samstundes passe seg for dei mørke kreftene som var lause; Oskoreia var eit skremande følgje av daude, trollpakk og ugjerningsmenn som reiste rundt og skremde folk og fe.

I norrøn tid skåla dei i øl for gudane og når vikingane gjekk til angrep var det under kampropet "Alu, alu, laukar!" ("Øl, øl, løk!") - muligens med henvising til løken sine helsefremjande eigenskapar i tillegg til ølet sin berusande effekt.


Medan øl var viktig i det tidlege Romarriket, mista romarane og grekarane etterkvart sansen for det og under den romerske republikk vart øl erstatta av vin som den drikken som var akseptabel. Øl gjekk dei over til å kalle "ein barbarisk og feminin drikk". Vin vart sett på som ein varm og tørr drikk, som vart forbunde med det maskuline. Til og med dei tidlegare øltørste gallerane lot seg smitte av romarane si haldning til øl, og begynte frå 100 e.Kr å importere store mengder vin frå Italia som erstatning for øl.

^^^^^^^^^^^^^^^^

"Andre rusmiddel får folk til å dette i alle retningar. Men dei som har drukke øl detter alltid bakover."

- Aristoteles -

^^^^^^^^^^^^^^^^

Øl i vår tid

Tilbake til framtida

Ved å analysere molekyl av krukker frå oldtida har ein lykkast i å rekonstruere øl frå fordums tider. T.d har eit samarbeid mellom molekylærarkeolog Patrick McGovern og bryggeriet Dogfish Head (Delaware, US), resultert i ein serie oldtidsøl. Eit av desse er ølet «Midas Touch», bryggja etter gammal oppskrift rekonstruert frå ølspor funne i eit 2700 år gammalt drikkekar frå grava til kong Midas av Frygia. Ølet inneheld mellom anna honning, muskatelldruer og safran. Å kunne drikke same øl som kong Midas og etter hans "oppskrift" - how cool is that! :-)

Analyser viser at rosmarin, pors og tistel ofte òg vart brukt i ølbryggjing i oldtida.

I liten og større skala dukkar no mikrobryggjeri opp rundtomkring i bygd og by. Desse hentar fram gamle oppskrifter og byggjer mykje av verksemda si på tradisjonelle bryggjemåtar med reine råvarer. Endeleg får det opprinnelege ølet med alle sine fasettar sin renessanse, og det blir eksperimentert med innslag frå fordums tiders ingrediensar i øl.

Dei som skiljer seg litt ut frå dei andre her er Grim&Gryt Økobryggeri på Hareid, Norges første økologiske handverksbryggjeri. I ølproduksjonen sin nyttar dei kun økologiske råvarer, frie for potensielt skadelege genmanipulerte råvarer og sprøytemiddel. Framtidsretta, bærekraftig og miljøbevarande. Og dei lagar knallgodt øl!

'

Øl i dag

Det eldste bryggjeriet som framleis er i drift er det tidlegare klosterbryggjeriet Weihenstephan i Tyskland, det blir anteke at dei allereie i 768 starta med ølbryggjing der. I Norge har vi Aass Bryggeri med oppstart i 1834, som eldste bryggjeri som framleis er i drift.

Tysk lov frå 1516 skulle sikre at humle vart brukt i alt øl, og engelsk lovverk frå 1857 krevde at kun byggmalt, humle og vatn kunne nyttast i ølproduksjon.

Etter påbod frå EU vart reinheitslova i 1994 oppheva i Norge, og enkelte bryggjeri nyttar no billegare erstatningar for noko av maltet, t.d ris, mais eller sukker. Men heldigvis er det framleis mange som sette si ære i og prioriterer kvalitet på ølet sitt framfor profitt.
Tenkje seg til; i fattige tider heldt dei hardt på kvalitetskravet til mat og drikke, i sterk kontrast til i vår tid der dei store unionane og selskapa lempar på kvalitetskrav for å kunne tyne meir pengar ut av forbruk av fødevarer.

Dei første bryggjeria var små føretak med 8-10 tilsette. Etterkvart som konserveringsmetodar tillot større grad av eksport som i sin tur medførte auka sal, kunne bryggjeria investere i betre bryggjeriutstyr og auke antalet tilsette. Mange av dei opprinnelege små familiebedriftene har idag vakse seg til store, multinasjonale selskap som produserar færre typar øl der mange har dårlegare kvalitet enn tidlegare pga malterstatning og/eller utvatning med hensikt å auke profitten.

Dei siste åra har det òg vore konkurrert i å lage verdas sterkaste øl, og pr 2012 var det Brewmeister sitt Armageddon på 65% som innehar den tittelen. Prosessen med å produsere øl av slik styrke inneber destillering gjennom nedfrysing og opptining.

Ølkategoriar

Vi har to hovudkategoriar:

1) Lager: undergjæra øl, t.d. pilsner og bokkøl. Gjæra går til botnen og fermenteringsprosessen skjer langsomt, ved lav temperatur (3,5-15 grader C i 6 veker - 6 mnd)

2) Ale: overgjæra øl, t.d. pale ale, IPA, bitter og weissbier. Gjæra flyter på toppen og fermenteringsprosessen skjer hurtig, ved høg temperatur ( 18-22 grader C i 5-12 døgn). Ferdigmodnast på fat eller flaske i minimum 10 dagar.

Ein tredje type gjæringsprosess er spontangjæring, der vørteren ikkje blir tilsett gjær men startar spontanfermentering gjennom gjærsporar den ervervar seg frå lufta (typisk enkelte belgiske øl). Dette er den naturlege måten ølet vart fermentert på før framdyrking av ønska gjærtypar vart oppdaga på midten av 1800-talet.

Gjer det sjøl! :-)

Stadig fleire investerer i ølbryggjesett som t.d slikt eg kjøpte frå Netthandelen, og bryggjar øl på hobbybasis etter eigne oppskrifter. Ikkje for å skryte sånn uhemma av meg sjølv, men det beste juleølet eg nokon gong har smakt var økologisk, og eg bryggja det sjølv i fjor; av malt, humle og gjær frå Grim&Gryt.

Dokke skal ikkje sjå vekk frå at eg fram mot førjulstida vil kome til å dele nokre av mine oppskrifter og anbefalingar med dokke om det kan inspirere fleire til å praktisere kunsten å lage sitt eige øl.

Fortsetjing følgjer :-)









Kjelder:


- Gulatingslova


- Historienet.no

Flatbrød og øl hand i hand

Flatbrød av utmeiska korn frå ølbryggjing

Resultatet av ølbryggjing er ikkje berre øl her i huset. Sunt og godt økologisk bygg og kveite skal ikkje gå til spille, så dermed lagar vi knasandes gode flatbrød og brød av det.

«Det var ikkje giftande jenta, med mindre ho kunne baka flatbrød, spinna og veva.»

I gamle dagar var flatbrød sjølve matbrødet i Norge. Det vart baka til alle anledningar, frå dei tynnaste og finaste med fine forsiringar til gjestebod og julebordet, til tjukke og grove flatbrød som var mettande for svoltne magar. Her på Vestlandet heitte det at det var ringt stell i heimen om husmora ikkje hadde flatbrød på lager. Og sjeldan hende vel det, for husmora følte seg matalaus om stabburet var tomt for flatbrød.

Bakstedagen var ein tung arbeidsdag på gardane rundt i landet. Husbonden hadde ansvaret for baksteveden som han hadde klargjort i god tid i forvegen, titt hende det at han hjelpte til med det tunge bakstearbeidet òg. Ofte baka dei opp så mykje at dei hadde flatbrød til over vinteren.
I vår tid er arbeidet litt enklare, med elektrisk steiketakke som ikkje treng store førebuingane for å setjast i gong, kan ein lage flatbrød titt og ofte --- og i alle fall etter kvar bryggjedag.

Oppskrifta mi er enkel, ca like deler utmeiska korn, mjøl og kokande vatn + salt. T.d.:

1 ltr utmeiska korn (eg har vore så heldig å få kjøpe økologisk malt hos Grim&Gryt )

1 ltr (eller inntil passelig kjevledeig) øko speltmjøl, alt. kveitemjøl (økologisk mjøl kjøper eg gjerne i storsekk her )

1 ltr kokande vatn

1 ts himalayasalt

Slå vatnet kokande i mjøl-/kornblandinga og elt godt i hop deiga, La den kvile under lokk inntil avkjølt før utkjevling i raust med mjøl. Børst av mjøloverskot før steiking på takke. Medium+ varme (trinn 6 på mi takke). Steik på begge sider. Du kan gjerne ettertørke flatbrøda i varmluftsomn 50 C grader med døra litt open. Flatbrøda kan virke mjuke mens dei er nysteikte, men dei vil bli sprø når dei blir kalde.

Meiskeporsjonane er gjerne større enn ein bakar opp i flatbrød i ei vende. Difor tørkar eg gjerne ein del på varmluft (dehydrator eller i varmluftskomfyr, 50 grader inntil knusktørt), og lagrar i tome mjølposar for seinare bruk.

Nydelig til julematen, til heimelaga pølser, til spekemat og kokte poteter - eller berre til å smøre med eit godt lag meierismør og knaske, med eller utan pålegg ;-)

 Det knusktørre flatbrødet har lang haldbarheitstid ved tørr lagring. Her står det seg godt i eit år i gammal tre-tine.

Kompost: Bokashi

Bokashikompost

Med eit reint og sprøytemiddelgiftfritt kosthold så blir kjøkenavfall som potetskrell og bein frå kotelettane òg til gullandes reint, næringsrikt og giftfritt avfall. Så derfor: i staden for å hive matrestar i dunken med brunt lokk, resirkulerar vi potet-/frukt- og grønnsaksskrell, kjøt- og fiskebein gjennom bokashi-kompostering. Vi lagar med det vår eigen uovertreffelig energirike superkompost der vi fører næring tilbake til jorda slik at det på nytt kan gi næring til ny sesong med spiring, vekst og avling - frå det som kom frå jorda, tilbake til jorda, i si like reine form.

Kompost av sprøytemiddelfrie, GMO-frie, naturlege og reine matvarer: grav den rett ned i jorda, urtebedet eller i pallekarmane der du dyrkar litt sjølv.

Fisken vi eter kjem rett frå storhavet. Kjøtet er hjort, høglandsfe, and og frilandsgris - alle frie, viltbeitande dyr. Vi dyrkar litt sjølv av det vi treng av grønnsaker, urter og frukt - i bed, pallekarmar, vinduskarmar og på friland (mesteparten av frø kjøper eg her), og kjøper resten av det vi trenger frå økologisk grønnsaks-/potetbonde. Tilliks med oss menneske: veksande plantar trenger rein og optimal næring for å blomstre og gje frukter. Manglande næring gir skrale plantar og lite eller inga frukt. Som med oss menneske.

Cherrytomatane som voks i bokashijord vart dei desidert største i år.

Bokashikompostering gjer at ein etter 4-8 veker har omdanna matavfall til næringsrik jord som er klar til å såast i og gje ny grøde. Bokashivæske blir brukt som flytande gjødsel til plantar i potter, krukker og bed. Slik nyttar vi det vi allereie har i hus, som eit miljøvenleg alternativ til butikkjøpt plantegjødsel, blomsterjord, veksttorv (der utvinninga utarmar verdifullt myrlandskap) og kugjødselkompost (frå kyr fôra på kraftfôr med genmanipulert soya-og mais, samt tørr-/våtfôr med glyfosatrestar). Å sende avgårde matavfall for offentleg kompostering for deretter å gå på butikken og kjøpe jord i sekkar er ved ettertanke ein absurditet, og blir i alle fall overflødig ved bokashikompostering. Det blir dunken med brunt lok òg - den kan returnerast til renovasjonsselskapet og ein får dermed redusert miljøavfallsavgift.

Bokashikompostering anbefalast på det varmaste - det er enkelt, miljøvenleg og kostnadsbesparande. Du får kjøpt den her.

Verdens beste pannekaker

I dag vart det latmanns-/luksusversjonen av pannekaker til lunsj: pannekaker med lettsalta flesk av frilandsgris <3

Pannekaker:

4 egg

4 ss rårørsukker

1 ts himalayasalt

1 ltr øko heilmjølk

Øko kveitemjøl til passe konsistens (litt tynnare enn vaffelrøre)

 

Pisk lett i hop egg, sukker og salt. Ha i mjølk og mjøl om kvarandre, til passe tynn konsistens på røra (den tjuknar litt når den kviler).

 

La røra kvile ei stund, gjerne i 1-2 timar.

 

Steik i meierismør på steikepanne av jern eller stål (teflon, aluminium og svart plast tiltenkt å røre i mat med, er forbudt på kjøkenet!). Tilbehør t.d flesk, bacon, tyttebær-/blåbærsyltetøy, tomatsuppe med egg i...der er minestronesuppe vår klare favoritt.

~~~~~~~~

I dag vart det som sagt latmannsversjonen - då steikte eg 8-10 fleskeskiver i meierismør (ja riktig! -riktig feitt er viktig næring, her brukar vi meierismør til å steike flesket i òg). Når flesket var fint steikt, helte eg over ein røredose passandes for ei tjukk pannekake.

 Pga salt hadde flesket svidd litt ned i gryta, og pannekaka vart hengande litt fast og rivna litt ved snuing. Den ferdige lunsjen ser dermed slik ut:


Pannekakekræsj

 
Utsjånad til tross - akk so nydelig i-full-fart-lunsj! :-D


Ta deg tid til å skylle panna rein før du legger på flesket m/feitt igjen og heller over røre til pannekake, så slipper du at det henger seg fast og tjangsen for å få ei heil pannekake blir større.


~~~~~~~~~~

Å kjøpe heilt slakt av frilandsgris og tilberede sjølv, er noko av det luraste eg har gjort i år. Endelig fikk eg oppleve smaken av flesk slik det smakte då eg var barn - før alle kommersielle fôr vart putta i dyra for å oppnå slaktevekt kjappast mulig; kvantitetsvekt framfor kvalitetsvekt gjev ikkje i nærheita av same smaken som det ein kjøper på butikken; den grisen som har levd eit lykkelig liv i det fri, gravd etter røtter og fått bevega seg fritt, dèt gjev det absolutt sunnaste og beste kjøtet.


Frå gammalt av: grisen må slaktast i veksande måne for at ikkje flesket skal forsvinne i panna. Min gris har nok vore slakta akkurat på rett tid, for her krympar  i alle fall ikkje middagen framfor augene. Perfekt! :-)
 

Minestronesuppe

Som tilbehør til pannekakene mine er minestronesuppe ein klar favoritt. Enkel å lage, og så god!


Økologiske ingrediensar:

2 ss meierismør
1 løk
2 fedd kvitløk
400 g hakka tomat
2 gulrøter
3 poteter
1 raud paprika
1 grøn paprika
2 stenger selleri
1/2 raud chili
7-8 dl vatn
2 terningar grønsaksbuljong el 1-2 ss buljong i pulverform
salt&pepar
fersk persille på toppen

(evt litt pasta i eller ved sida av, eller smør& heimebaka loff om suppa ikkje skal vere tilbehør til anna, som t.d pannekaker)


Om du ikkje har alle ingrediensane så bruk det du har, ikkje noko problem om ein sløyfar ein paprika eller erstattar den med noko anna av grønnsaker.

Surr løken i smøret ei lita stund mens du skjærer dei andre ingrediensane opp i terningar og finhakkar chili.

Putt alt i gryta og la koke inntil alt er mørt, ca 10 min.

Servèr og nyt! :-)

Pasta - heimelaga

  Pasta

Å lage pasta sjølv er enklare enn å gå på butikken og kjøpe det.

 

Du trenger:

5 egg
500 g kveitemjøl
1 ts (himalaya-)salt


Elt ihop, og la deiga kvile i tett beholdar i 30 min.

Elt ihop egg, salt og kveitemjøl

La deiga kvile i skål med tett lok i 30 min.
Eg prøvar å unngå å bruke plast, men denne gongen vart
ein brødpose nytta til kvilepause for deiga..

Lag pastaplater, tagliatelle eller spaghetti i pastamaskina - køyr deiga igjennom gjennom fleire gongar og få leiven gradvis mindre tjukk.

Om du ikkje har pastamaskin: pastaplater og tagliatelle kan ein kjevle ut og skjære til med pizzahjul Deiga er forøvrig litt hard og kan vere vanskelig å kjevle ut, så pastamaskin er å anbefale.

Køyr deiga gjennom pastamaskin til den er passe tynn
(eg startar på trinn 7, endar opp på trinn 3).

Koking av pasta/tagliatelle:

Pasta må ikkje koke for lenge, då blir den lim-/grautaktig.

Kok opp rikelig med vatn tilsett salt (1/2-1 ss salt pr liter vatn).

Legg i pastaen, kok utan lok. 

Koketid varierer veldig mht type pasta, så hold deg ved gryta

 dei få minutta det tek, og sjekk undervegs.

Eksempelvis: tagliatelle er klar til servering etter 4-5 minutt koketid.

~~~~~~~~~~~~~~~~

Restemiddag med pasta: Lasagne

Gårsdagens middag var kjempekjapp "ihophiving" av smårestar frå helgamiddagane. Frysar og spiskammers er fullt av gode matvarer og kjøt av frilandsgris, hjort og høglandsfe - ekte og rein mat frå dyr som har hatt eit godt og fritt liv. Middagsrestar av slikt ville vere helligbrøde å hive i søpla, så her kastar vi ingenting - vi nyttar alt.

Med det som utgongspunkt så rydda eg kjøleskåpa for å lage middag i dag:

1) Pizza-/pastasaus-rest etter laurdagspizzaen  +  etpar kjøttkaker frå fredagsmiddagen vart putta i gryte. Tilsatte hakka øko tomatar samt chili og jalapeno frå plantane i mitt Lille Gartneri.

2) Kvit saus med muskat og 5-6 skiver øko kvitost.

3) Pastaplater, rå - rett frå pastamaskina.

Legg i form: Kjøtsaus, pastaplater og kvit saus lagvis - og ost på toppen.

175 grader C i ca 20-30 min.

175 grader C, 20-30 min

~~~~

Resultatet vart knallgod lasagne - kjapt, enkelt og greit! :-D

Lasagne, 100% heimelaga

Brunsnegler og moskusender

Til kamp mot "mordersneglene"

Fjoråret var begredelig for dei fleste vekstane i pallekarmar og bed: brunsneglane hadde for alvor gjort sitt inntog. Vi plukka mordarsneglar seint og tidleg, men der kom til stadig nye - i hopetal. Grådige, slimete vesen reiste med både spirar etterkvart som dei kom opp, og det meste av det vesle som kom så langt som til å bere avling.

Gift i hagen er uaktuelt, så bekjemping måtte skje på anna vis. Etter å ha lest og fundert litt var planen for 2016-hagen klar: moskusender skulle til gards, for å beite ned og vekk sneglebestanden. Anskaffinga vart ein suksess og ei glede for både store og små; fuglane er fantastiske både som "kosedyr" og som flittige arbeidarar i hagen og vi anbefalar så gjerne å skaffe seg ender. For dei som vurderer det så er det greit å ha med seg litt info på vegen:

Moskusender er fredelige, kloke og menneskekjære skapningar, og når dei først har blitt gjort kjende med kva som er deira territorie så held dei seg stort sett innanfor der. "Så lenge dei får mat og ein plass å søkje ly for ver og vind, så blir du aldri kvitt dei". Men dei er utsette for rovdyrangrep både frå lufta (ørn, hønsehauk) og frå bakken (rev, mink). Så der må gjerast enkle tiltak for å ha ein plass dei kan søkje tryggheit og ly, og å legge seg for natta. Dei er òg hardføre og tåler temperaturar ned i -25 grader, berre dei har ein trekkfri stad å søkje ly. Der treng dei halm el anna eigna isolasjon - beina er eit svakt punkt som dei kan forfryse om dei ikkje har plass å søkje varme i sterk kulde.
Eit anna svakt punkt er augene: endene må alltid ha tilgong på reint vatn for å skylle hovud/auger, elles kan dei få augebetennelse som kan medføre blindheit.

Vi investerte i to trebur, hønsenetting og gjerdepålar og bygde med dette innhegning med to separate avdelingar for framtidig barselavdeling for andemor. Vi bygde innhegningane inn mot garasje som står på pålar i bakkant - så under garasjen kan endene òg finne seg trygt lite krypinn, beskytta mot vær og vind. Dei to bura plasserte vi rygg-mot-rygg midt i området for inngjerding, inntil kvarandre og med opning mellom som kan avdelast i periodar der ein treng 2 separate innhegningar. Fiskegarn for å beskytte mot luftangrep vart strekt frå gjerdet, over den største delen av innhegninga og eit gammalt plommetre, og montert med lekter inntil garasjeveggen . Den minste delen vart bygd som eit stort bur ca 1.90 m høgt. Store baljar med vatn plasserte vi ute og i innhegning, til drikke og bading.

4 ender fekk vi til gards: 2 hannar og 2 hoer. Dette vart litt bruduljer i hekketid, alfahann markerte seg sterkt og det vart ein del kiving. Så: ein andrik pr 2-3 ender er å anbefale.

Sommaren 2016 vart ein fryd på plenen: endene gjorde ein knalljobb med å renske tomta for sneglar og snegleegg, og etter ei tid fekk vi to kull andungar og hadde dermed plutseleg 22 ender på tunet. Andungar er imponerande sjølvstendige frå det sekundet dei kjem ut av egget og andemor setter dei rett i arbeid med å lære seg å finne frø og anna mat på eiga hand. I tillegg gav vi dei konstant tilgong til oppbløytte havregryn første tida, samt brødskalkar oppbløytte i vatn. Og sjølvsagt drikkevatn.Det er viktig å merke seg at små andungar kan drukne. Første dagane etter klekking skal dei ikkje bade, deretter under oppsyn og alltid sikre at dei har moglegheit til å kome seg ut av "badefatet" (første dagane var frisbee stort nok plaske-/drikkebasseng for dei små her). Størrelsen på "badekaret" auka vi etterkvart, og bygde opp med stein i botnen og opp mot kanten av plastfatet dei bada i for at dei enkelt skulle kome seg opp igjen.

I utgongspunktet seiest det at andungar kan takast ifrå mor allereie rett etter klekking. Men tida saman med andemor er viktig for at andungane skal lære seg å finne mat sjølv samt for varme om nettene og på kalde dagar. Det er mykje arbeid med småtassar som ikkje har andemor med seg - dei må dei første vekene då bu innomhus/med varmelampe for varmen si skuld, og lære seg å finne mat utomhus på eiga hand. Så det anbefalast å la andungane få nok tid ilag med andemor til å bli best mogleg rusta til å klare seg ute i den store verda på eiga hand.

Dei første 5 vekene lot vi andemor gå i innhegning åleine med ungane sine. Etterkvart kan andefar få helse på under oppsyn - han kan ved uhell eller med vilje kome til å skade ungane, så introduksjonen må skje gradvis.
Etterkvart som dei veks så utviklar andungane dun og fjør samt feittisolerande "impregnering". Dei veks fort, og når ungane var 5 veker gamle selde vi dei første. Ender er flokkdyr og skal aldri vere aleine så dei reiste minst 2 ilag til kvar kjøpar. Og ein må aldri ta ifrå andemor alle ungane - då vil ho rett og slett kunne sørgje seg i hjel.
Frå ca 8 vekers alder vil ein sjå at andemor begynner å trekkje seg vekk frå ungane og overlate dei gradvis meir til seg sjølv. Så lenge vi såg det var naturleg for henne å halde ungane nær, let vi henne beholde minst ein unge.

Etterkvart som andungane vart store nok fekk dei slippe ut og gå fritt på plenen heile dagane saman med dei vaksne endene. Litt kiving kan der vere til å begynne med, inntil rangordninga er spikra. Så vi følgde med og gjorde også denne introduksjonen gradvis.

Når skumringa nærmar seg går endene inn igjen i innhegninga sjølv, for å få kveldsmaten sin og gå til ro for natta. Kveldsmåltidet har her i tillegg til brødskalkar vore kalsiumfattig øko kraftfôr frå Norgesfôr, mange brukar Oppdrett Lett frå Felleskjøpet. Økologisk kraftfôr er absolutt å anbefale/etterspørje om din forhandlar ikkje lagerfører.
Ender skal ikkje ha mykje kalsium tilført gjennom fôret, men derimot ha tilgong til skjellsand som dei eter av ved behov. Vanleg sand eter dei ôg, dette har funksjon å oppretthalde normal funksjon i kråsen/for matmelting.

Alle våre sikkerheitstiltak til tross: èin ulykksalig gong vart døra til innhegninga ståande åpa om natta. Dagen etter oppdaga vi at snillaste, finaste andemor hadde blitt teken av rev. Så: om ein ikkje ser ein snurt av rovdyr, så luskar dei rundt i natta likevel. Og ender har dårleg nattesyn og er eit lett bytte om rovdyr kjem seg inn på soveplassen deira. Så sikre godt, og husk å lukke fuglane inne for natta.

Vi har beholdt to av ungane frå årets første kull. Dei vart klekte i midten av juni, og er no begynt å bli flygedyktige. Moro med herlige vesen som med jubel og glede kjem flygandes for å helse på oss når vi kjem ut, eller heim frå jobb. Mange velger å vingeklippe endene sine for å sikre at dei ikkje flyg vekk. Dette er ein smertefri prosess der 10 av flygefjærene blir klipte ytterst på vinga på eine sida. Endene får då skeivfordeling av vekt når dei prøvar å lette, og blir ikkje i stand til å flyge. Etter myting (skifter fjørdrakt) vil desse fjørene vekse ut igjen så prosessen må gjentakast om ønskjeleg. Bakdelen med vingeklipping er at endene blir lettare bytte for rovdyr, ved at dei ikkje lenger er i stand til å flyge vekk frå trusselen.
Her velgjer vi imidlertid å la endene få behalde fjørene sine. Vi gjev dei tilgong til mat og husly, og det er fint å vite at dei er frie dyr som er her fordi dei ønskjer å vere her. Slik veit vi at dei trivst like godt med oss som vi gjer med dei :-)

Meir om druedyrking

Framdrift i vinduskarmen:

 

Dag 6: drue-stiklingane eg plasserte i vatn har begynt å sende ut små søte slyngtrådar som dei skal klatre seg avgårde med. Små nye blad er komne på mange av stiklingane. Ingen teikn til røter endå, men håpet er lysegrønt og dagane spennande :-)

 

 

 

Litt meir om druer og druedyrking:

Druedyrking er lite utbreidd i landet vårt, trass i at Norge skal vere idèellt for dette. Lange, lyse sommardagar samt kalde vintrar og kjølige somrar, knekkjer sopp og skadedyr med hard hand.

 

Dyrkingsmåtar:

 

 - Frilandsdyrkning er mogleg nokon plassar i Norge. Plantane må då plasserast solfylt, aller helst i sydvendt vegg.

 

- Drivhusdyrking er det vanlege – enten i spann i drivhuset eller direkte i jorda i drivhusbotnen. 

 Ved dyrking i spann er det lurt å flytte planten inn i kjellar for frostfri overvintring; temperatur under 15-20 minusgrader kan ta knekkjen på drueplanten om røtene står uisolerte i spann.

 

- Golvareal foran eit lyst vindauge i hus/leilighet er òg ein type drivhusprosjekt, slik det no blir gjort eit forsøk på her i heimen.

 

 

           ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

 

 

Eg var heldig å få stiklingar frå veletablerte drueplantar. Det seiest at ein òg kan ta stiklingar frå drueklasar kjøpt i butikk. Leit deg då fram til klasane med dei tjukkaste stenglane og følg deretter prosedyra i innlegg "Prosjekt druedyrking i oktober".

 

 

Det tek ca. tre månader frå fruktklasar er sette til haustinga kan begynne.

 

 

 

Kort om druer:

 

- Sidan førhistorisk tid har druer blitt dyrka i Egypt og Vest-Asia. Dyrking av vindruer spreidde seg fra Den Fruktbare Halvmåne (i Midt-Østen) og Svartehavet til Middelhavet og Romerriket i tidleg historisk tid. Dei fleste druesortar kjem opprinneleg frå Italia, Sicilia og Middelhavet

- Av drueplantar finst der i Asia/Amerika 60 artar, og gjennom krysningar har ein dyrka fram titusenvis av druesortar/hybridar.

- Ekte vinranke, Vitis vinifera, er den klassiske europeiske vindruearten.  

- Over 50 millionar tonn druer produserast årleg, 80% av desse går til vin.